Oireachtas i gCill Airne, Clabhsúr

Tar éis trí lá a chaitheamh i gCeantar na nOileán, is gearr uaim an bóthar ar ais go Ceann Scríbe amárach, áit a mbeidh deis agam, roimh an deireadh seachtaine, tá súil agam, theacht bord ar bhord le blaganna mo chomhbhlagálaithe, ó tharla gan deis agam iad a léamh le seachtain anuas. Mar sin féin, d’éirigh liom bualadh le duine nó dhó acu ag an Oireachtas.

Chroith mé lámh le Conchubhar, léigh mé dán nó dhó le Proinsias, agus bhí deoch agam féin, é féin agus John le chéile sa Seomra Glas, in óstán an Gleneagle, tráthnóna amháin. Bhain mé sult ar dóigh as a gcomhluadar, agus tá súil agam nach é an uair dheireanach againn é am mar é a chaitheamh le chéile.

Casadh Seán Mór orm maidin amháin, i bpasáiste an óstáin, agus é faoi dheifir ar a bhealach chuig cruinniú thuas staighre ann. Mar sin féin, bhuaileamar lena chéile arís, ní ba dheireanaí sa lá, díreach taobh amuigh den Fireside Lounge, agus bhí deis againn gearrchomhrá a bheith againn, sular thosaigh an Cúirt Filíochta, áit ar casadh An Faolánach agus Ailbhe orm ó Chumann Scríbhneoirí Úra na Gaeilge.

I ndiaidh na cúirte, bhí cupán caife agam féin agus An Faolánach le scríbhneoir óg, Ursula, bean nach blagálaí í, ach bean atá i mbun céime in Ollscoil na Tríonóide faoi láthair. Léigh sí a cuid dánta áille, den chéad uair, ag an gCúirt, agus chuaigh siad i bhfeidhm go mór orm. Níl dabht ach go gcloisfidh mé a hainm, agus a dánta, arís. Tá súil agam.

Bhí gearrchomhrá agam le heagarthóir nó dhó, Pádraig MacFhearghusa, Tomaí Ó Conghaile, agus Ciarán Dunbar, ina measc. Ag na seastáin in ionad an INEC san óstán, bhí mé ag caint le Máire, Siopa Leabhar Chonradh na Gaeilge, le Mícheál Ó Conghaile, Cló Iar Chonnachta, le Patricia, Gaelscéal, le hAnn Nic Dhonnacha, Foinse, agus bhí cupán caife agam le Fergus Ó Snodaigh, Coiscéim.

Chuir Cilian Fennell as Stillwater Communications a dheirfiúr, Natasha, in aithne dom, an bheirt acu iontach gnóthach ag an Oireachtas, mar is iondúil leo, feictear dom. Mar a dúirt stiúrthóir an Oireachtais, Liam Ó Maolaodha, ‘Is iad foireann Stillwater an dream is díograsaí ar oibrigh mé leo ariamh…Is mór againn ár gcaidreamh le Stillwater Communications."

Casadh triúr, ar a laghad, orm a cháiligh mar cheamradóirí/lucht fuaime ó chúrsaí i scileanna teilifíse a rinne siad in Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge i nGaoth Dobhair, nó ar an gCeathrú Rua. Faigheann na cúrsaí sin cuidiú ó Údarás na Gaeltachta, más buan mo chuimhne, agus tá súil agam go leanfar leis an gcuidiú sin, mar is léir go bhfuil poist ag teacht uaidh.

Bhí gearrchomhrá agam le Páidí Ó Lionáird, le duine nó dhó ó Fhoras na Gaeilge, le Máirtín Tom Sheáinín as Raidió na Gaeltachta, agus le Ciarán Ó Fátharta. Cé nach bhfuair mé deis labhairt leis, chonaic mé, agus chuala mé, Rónán Mac Aodh Bhuí, anseo agus ansiúd ar fud na háite. Tá fuinneamh nach beag ag an bhfear sin, agus cuireann sé go mór leis an ócáid chuile bhliain. Agus, roinn mé barróg le Seáinín Smaoiseach. Deile! Ní deisbhéalach amháin atá sé, a léitheoirí, ach dathúil leis.

Mar fhocal scoir, caithfidh mé mo bhuíochas a ghabháil le Liam Ó Maolaodha, agus le foireann oibre an Oireachtais, as an jab iontach a rinne siad i mbliana. Bhí gearrchomhrá agam le Liam, agus lena chomhghleacaithe, Máirín, Loretto agus Eimear, iad uilig iontach gnóthach an t-am ar fad, agus ní bhfuair mé deis mo bhuíochas a roinnt leo, ná lena gcuiditheoirí, mar ba cheart.

Braitheann beatha an Oireachtais ar na daoine sin, ar na moltóirí, ar na fir agus mná tí, ar na hurraitheoirí, ar na hiomaitheoirí, ar na rannpháirtithe uilig. Agus, a léitheoirí, maireann an tOireachtas ar shíntiúis airgid, freisin. Is féidir leat do chuid a dhéanamh anseo, más mian leat bheith páirteach san fhéile.

Ar an mbealach abhaile sa charr Dé Domhnaigh, chuala mé Máirtín Tom Sheáinín i gcomhrá, ar Raidió na Gaeltachta, le buaiteoir Chorn Uí Riada, Nollaig Ní Laoire. Ansin, thosaigh Nollaig ag gabháil fhoinn. Ar an ábhar sin, níl le rá agam ach ‘Bhabha!. Ná laga a Cé a glór álainn.
.

Oireachtas i gCill Airne, Cuid V

D’fhoghlaim mé mo cheacht Dé hAoine, lá nach raibh mo chuid taighde déanta agam ar Chlár na Féile, mar ba cheart, roimh ré. Maidin Dé Sathairn, bhí an clár leite agam ón Aoine, agus bhí a fhios agam cá mbeinn ag dul, ag cén comórtas, agus ag cén t-am.

Mar a scríobh mé roimhe seo, bhí imeachtaí ag teacht salach ar a chéile, agus bhí orm rogha a dhéanamh dhul ag comórtas amháin seachas ag comórtas eile, abair, cé go mbeadh dúil agam sa dá chomórtas, b’fhéidir. Mar gheall air sin, bhí mé deireanach do chomórtas nó dhó, agus sin mar a tharla dom, arís, maidin Dé Sathairn.

Chomh luath agus a chríochnaigh Comórtas 29, Sceitse, chuaigh mé anonn go dtí Comórtas 32, Amhránaíocht Aonair nach Sean-nós í, ach bhí go leor den chomórtas caillte agam, faraor. Mar sin féin, fuair mé blaiseadh den amhrán ‘nach sean-nós í’, ó tharla gur éirigh liom an dara hamhrán ó na hiomaitheoirí uilig a chloisteáil.

Dar leis an gclár, tá ‘dhá amhrán le canadh gan tionlacan, i stíl nach sean-nós í.’ Chuala mé, mar shampla, aistriúcháin den amhrán ‘As I Went Down to the River to Pray’ á chasadh ag Máire Ní Laoire as Dúglas, le ‘Comhghairdeachas’ an dara hamhrán uaithi.

Taobh amuigh de sin, feictear dom gur amhráin seanaimseartha go maith a bhí á gcasadh, ‘amhráin mhóra na Gaeilge’ mar a thug duine de na moltóirí orthu, más buan mo chuimhne. Is amhráin aitheanta na Gaeilge iad, ceart go leor, ach is amhráin iad nach gcastar ‘i stíl sean-nós’, an dtuigeann sibh.

Níl a fhios agam cén fáth ar cheap mé go mbeadh amhráin nua-chumtha sa chomórtas seo, ach ní dóigh liom anois go mbíonn. Pé scéal é, bhí glór álainn ag an mbuaiteoir, Caitríona Nic Ciarnáin as Ráth Cúil, agus, le clabhsúr a chur leis an gcomórtas seo, chan sí ‘Úna Bhán’. Go hálainn!

Tráthnóna Dé Sathairn, bhí mé ag freastal ar Chúirt Filíochta a bhí eagraithe ag Proinsias, bail óna Ché air, agus ní raibh deis agam freastal ar Phríomhchomórtas Rince Aonair ar an Sean-nós, ócáid a thaitníonn go mór liom. Mar sin féin, a bhuí le Proinsias, bhí tráthnóna pléisiúrtha agam i gcomhluadar ochtar filí sa Fireside Lounge in óstán an Gleneagle, áit ar chaitheamar cúpla uair an chloig ag aithris ár ndánta dá chéile, agus, in amanna, ag aithris dánta ó fhilí eile.

Ina dhiaidh sin, chuaigh mé chuig an Taispeántas Gearrscannán san óstán, áit a bhfaca mé trí ghearrscannán, Preab San Aer, Dún Chaoin 40 Bliain, agus Bibeanna Mheiriceá. Tugadh bileog vótála don lucht féachana, agus bhí orainn vóta a chaitheamh do na gearrscannáin, dá mo mhian linn é a dhéanamh, in ord 1,2, agus 3, de réir mar a thaitin siad linn, is dócha.

Tuilleadh eolais faoi na scannáin le léamh anseo. Bhain mé an-sult astu, caithfidh mé a rá. Agus níl a fhios agam cén toradh a bhí ar an vótáil, ná fiú cén fáth ar chaith mé vóta, ach amháin gur chaith mé vóta, ó tharla gur tugadh bileog vótála dom. Caithim a bheith páirteach, an dtuigeann sibh, agus bhí peann i mo lámh agam ag an am…
.

Oireachtas i gCill Airne, Cuid IV

Mar a scríobh mé i gCuid III, bhí mé i mo shuí in am maidin Dé Sathairn, agus d’fhreastail mé ar Chomórtas 28, Agallamh Beirte na ndaoine fásta, agus ar Chomórtas 29, Sceitse, comórtas nach raibh feicthe agam riamh cheana.

Mo chuimhne, níor fhreastail mé ar an Oireachtas thar na blianta, agus is aoibhinn liom go bhfuil am, agus airgead, le spáráil agam anois, rud nach raibh agus na páistí á dtógáil agam. Ar ndóigh, d’fhéadfadh duine gan fanacht san óstán, agus, b’fhéidir, theacht ar lóistín nach mbeadh chomh daor, abair. Táim cinnte go ndearna daoine é sin, agus tá súil agam gur éirigh leo deireadh seachtaine saor sonasach a bheith acu.

Bhí triúr againn i mo sheomra san óstán, beirt neachtanna ag roinnt liom, agus chosain leaba agus bricfeasta, trí oíche, €180 an duine, orainn, sin €540 san iomlán. Chuir mé scairt ar an óstán ar maidin. Dá mbeadh muid ag fanacht sa Ghleneagle an Déardaoin go Domhnach seo, chosnódh an rud céanna €327 san iomlán, cé go bhfuil ‘Special’ acu an deireadh seachtaine seo, freisin, agus gheobhadh muid dinnéar ar oíche amháin de na trí oíche sin, €417 ar an iomlán.

‘Oireachtas Rates’ a bhí ann an deireadh seachtaine seo caite, a dúradh liom, nuair a cheistigh mé éagsúlacht na bpraghsanna idir an deireadh seachtaine seo caite, agus an deireadh seachtaine atá romhainn, abair. Suimiúil. Nach bhfuil an tOireachtas ag tabhairt gnó isteach san áit ina mbíonn sé, shílfeá, agus meas tú nach bhfuil bealach ann le ráta níos fearr a fháil dár leithéid, seachas ceann níos daoire; in am seo an chúlaithe, ach go háirithe?

Rith an smaoineamh liom, nuair a chonaic mé tuismitheoirí lena bpáistí ag an bhféile, go bhfuil siad iontach ar fad, mar thuismitheoirí. Caitheann siad am agus, seans, airgead nach mbeadh le spáráil acu, b’fhéidir, le go mbeadh deis acu uilig bheith páirteach i bhféile an Oireachtais. Molaim iad as a ndiongbháilteacht.

Costas an Oireachtais go leataobh anois, agus ar ais linn go dtí na comórtais. Tá tallann nach beag ag scríbhneoirí ár linne sa tír seo, a léitheoirí, mar chaith mise maidin Dé Sathairn ag éisteacht agus ag breathnú ar Agallamh Beirte agus ar Sceitsí iontacha, cinn a chuir an bhean seo ag machnamh, agus ag gáire go mion minic.

Bhain Seán Ó Muimhneacháin agus Seosamh Ó Criodáin, as Maigh Chromtha, an chéad áit amach, le hAgallamh Beirte faoi chúirt na banríona Eilís; cé acu arbh fhearr di fanacht i gCiarraí nó i gCorcaigh, duine acu á hiarraidh, an duine eile nach raibh. B’fhéidir. An-ghreannmhar ar fad.

Bhain Páid Ó Neachtain agus Bróna Ní Uallacháin, as An Spidéal, an dara háit amach; eisean i bpáirt an fhir ar an ‘dole’, é óltach, gan earra gan éadach ó chaill sé a phost sa chúlú seo, agus ise i bpáirt bhean an bhaincéara, í feargach le fear an ‘dole’ ó tharla gur mhún/chac sé taobh amuigh do gheata a tí. Bhí an t-agallamh eatarthu greannmhar, ach brónach leis, in amanna. Script iontach cliste, mar aon leis na scripteanna uilig, i mo thuairim.

Thug Aisteoirí Chill na Martra, Maigh Chromtha, an chéad duais leo ó chomórtas 29, Sceitse, lena n-iarracht faoi spáslong a thuirling i gceantar tuaithe, agus faoin gcomhrá a thit amach idir na fir thuaithe agus an duine a tháinig chucu ón spáslong. Sárú ar fhadhbanna teanga, is dócha, pointe an sceitse seo. Bhuel, b’fhéidir nach hea – bhí, ahem, fadhbanna buinní i gceist, freisin…

As liom, ansin, ar nós na gaoithe, anonn go dtí Óstán an Brehon, áit ina raibh Comórtas 32, Amhránaíocht Aonair nach Sean-Nós í, ar siúl an mhaidin chéanna, ach sin scéal do bhlagmhír eile.
.

Oireachtas i gCill Airne, Cuid III

Mar a dúirt mé, tá sé deacair freastal ar na himeachtaí uilig i rith an Oireachtais. Tá an oiread sin ag dul ar aghaidh, go gcaithfear, go minic, rogha a dhéanamh idir na himeachtaí éagsúla, rud nach bhfuil éasca, in amanna.

Mar sin féin, d’éirigh liom blaiseadh a fháil d’fhormhór acu. Tráthnóna Dé hAoine, chuaigh mé go dtí an Comórtas Amhrán Nua-Chumtha. Bíonn an-spraoi ag an gcomórtas seo, mar déantar scigaithris ar chuile ní beo sna hamhráin, feictear dom.

Bhí Bertie Ahern agus é ‘sa chófra’ luaite i gcúpla amhrán, agus bhí seanadóir ar leith agus a chostais taistil luaite níos mó ná uair amháin, freisin. Bhí amhrán faoi fhear agus a iPhone cliste aige, le go gceapfadh daoine go raibh sé féin cliste. Bhí amhrán caointe ann d’Enda Kenny, agus d’éirigh leis an amhránaí na focail ‘pyjama’, ‘Nama’, agus ‘Obama’ a bheith mar rím aige san amhrán, creid é nó ná creid.

Is í Nóirín Ó Dálaigh as Trá Lí a tháinig sa dara háit lena hamhrán faoi Thierry Henry agus a ‘lapa mór groí’, le Seán Ó Gráinne as na Forbacha i nGaillimh ag tabhairt leis an chéad duais, dá amhrán faoi na nithe sin a chuireann sé Ar An Méar Fhada. Bhí, ahem, lán na lámh le cloisteáil…

Mo chuimhne, is é Páidí Ó Lionard a bhí ina láithreoir ag an ócáid seo, agus bhí sé thar barr, cheap mé féin; é deisbhéalach agus nádúrtha, rud a chuir go mór leis an gcraic, agus leis an gcraic ag na hócáidí eile maidin Dé Sathairn, nuair a bhí sé ina fhear an tí, arís, do Chomórtas 28, Agallamh Beirte, agus do Chomórtas 29, Sceitse. Tuilleadh fúthu siúd i mblagmhír eile.

Pé scéal é, ar aghaidh liom, ón gComórtas Amhrán Nua-Chumtha, go dtí Comórtas 26, An Scéalaíocht. Tá an comórtas seo ann d’iomaitheoirí nár bhuaigh duais cheana i gcomórtas scéalaíochta, agus bíonn buaiteoir an chomórtais cáilithe le páirt a ghlacadh sa phríomhchomórtas scéalaíochta ar an Satharn.

Caitlín Uí Chochláin ghalánta a bhí ina bean an tí don imeacht seo, agus sé Tomás Ó Lúing as Trá Lí a bhuaigh, le duais speisialta ag dul go Bernadette Nic Suibhne as Anagaire; cailín óg álainn, arbh é a chéad uair aici i gcomórtas scéalaíochta na ndaoine fásta. Cé go raibh mé deireanach ag teacht chuig an gcomórtas, chuala mé os cionn leath de na scéalta, agus bhain mé sult ar dóigh astu, idir scéalta Fiannaíochta agus scéalta faoi mhná nach raibh chomh cliste sin, b’fhéidir. Na, ahem, fir a scríobh na scéalta sin fadó, is dóigh liom. Sea.

Thosaigh Comórtais 28 agus 29 luath maidin Dé Sathairn, ag a 10 r.n., agus chuir sé iontas orm gur éirigh leis an oiread sin daoine bheith sa lucht féachana, ó tharla Club na Féile oscailte chuile oíche go dtí go mbíonn sé deireanach go maith, le ceol, craic agus damhsa do chách; é lán go doras, go hiondúil. B’fhéidir nach mise an t-aon duine amháin a chuaigh i mo luí sách luath.

‘Sé mo thuairim féin ná go meallann na himeachtaí daoine, is cuma iad ar siúl luath nó mall. Tuilleadh uaim ar ball, a léitheoirí. Caithfear bricfeasta a ithe anois, an dtuigeann sibh.
.

Oireachtas i gCill Airne, Cuid II

Chuaigh mé chuig Comórtais 2, 3, agus 4 inniu, Rince ar an Sean-Nós do dhaoine óga. Na réamhbhabhtaí a bhí i gceist, agus as an líon mór a bhí páirteach, 56 san iomlán, roghnaíodh ocht nduine dhéag le bheith páirteach sa phríomhchomórtas, amárach.

Ní bheidh mé in ann bheith i láthair ag an bpríomhchomórtas sin, ó tharla Cúirt Filíochta eagraithe ag Proinsias dúinn don tráthnóna céanna, agus is ann a bheas mé, le hochtar eile, muid ag léamh filíochta, sa Fireside Lounge anseo sa Gleneagle, ag 2.30 i.n.

Ócáid neamhfhoirmiúil a bheas ann, agus is mór an mhaith é sin, mar nach raibh deis agam ach dán amháin nua a scríobh, agus beidh orm ceann nó dhó eile a roghnú as na cinn atá scríofa agam cheana.

Maidir le Rince ar an Sean-Nós na ndaoine óga, bhí na rinceoirí, agus an t-atmaisféar san áit, thar barr. Bhain mé sult nach beag as bheith ag breathnú ar na daoine óga fuinniúla, iad ag damhsa le spleodar, a mbeogacht ag dul i bhfeidhm go mór ar an lucht féachana. Nár laga a gCé iad! D’ardaigh siad mo chroí.

As liom, ansin, go dtí Halla Taispeántais an INEC, áit a ndeachaigh mé thart ar na seastáin uilig, agus áit inar cheannaigh mé Bábóg Baby ag seastán babogbaby.com, agus an cluiche Scrabble as Gaeilge, ag seastán udar.ie – bronntanais na Nollag a bheas iontu, an dtuigeann sibh.

Bhuail mé le Conchubhair, agus chuir mé mé féin in aithne dó. Tá a fhios agam go bhfuil Proinsias anseo áit éigin, ach níor casadh orm fós é, agus táim ag súil go mbuailfidh mé le John, mar tá sé in ainm is a bheith anseo, am éigin, dar leis féin.

Tá an oiread sin le feiceáil anseo, go bhfuil sé deacair freastal ar gach rud, ach táim ar mo bhealach, anois, chuig an gComórtas Amhrán Nua-Chumtha, áit a mbeidh mo sheanchara, Danny Mac Eachmharcaigh, ag gabháil fhoinn, tá súil agam.
.

Oireachtas i gCill Airne

Táim anseo ag an Oireachtas i gCill Airne, agus chaith mé an tráthnóna ag éisteacht le comórtais Lúibíní sa Gleneagle Hotel.

D’éirigh liom bheith anseo in am do Chomórtas 18 (12-15 bliana, lúibíní), do Chomórtas 19 (15-18 bliana, lúibíní), agus do Chomórtas 30, lúibíní na ndaoine fásta.

Cuireann sé iontas orm, i gcónaí, an éascaíocht lena ndéanann na daoine óga aithris ar na lúibíní. Bíonn duine nó dhó acu neirbhíseach, gan dabht, rud a thuigfeá, ach ní thabharfá é sin faoi deara agus iad ag canadh leo thuas ar an ardán.

B’as Ciarraí, Corcaigh, An Clár, Baile Átha Cliath, agus Co. na Mí na hiomaitheoirí óga, agus rith an smaoineamh liom ‘cá bhfuil na contaetha eile?’; go háirithe na contaetha úd le Gaeltacht iontu. Bhí ceithre dhalta is fiche páirteach i gComórtais 18 agus 19, Lúibíní, deichniúr as Ciarraí, ochtar as Corcaigh, beirt as Co. an Chláir, beirt as Baile Átha Cliath, agus beirt as Co. na Mí.

Ar ndóigh, bhí comórtais eile ann ní ba luaithe, ach ní raibh mé anseo in am, an dtuigeann sibh. Feicim, ó Chlár na Féile, go raibh beirt as Gaillimh páirteach i gComórtas 17 (faoi 12, lúibíní), ceathrar as Corcaigh, agus seisear as Ciarraí.

Chomh maith leis sin, feicim ón gclár go bhfuil neart daoine óga ón Iarthar páirteach i gComórtais 2,3, agus 4, Rince Aonair ar an Sean-Nós do dhaoine óga; a bhformhór acu siúd as Gaillimh (27), le cuid eile acu as Maigh Eo (6), Sligeach (5), Co. na Mí (6), Liatroim (3), Ros Comáin (3) Baile Átha Cliath (3), Ciarraí (1) agus Co. na hIarmhí (1).

Bhí ionadaithe as Dún na nGall le feiceáil i gComórtais 5, 6 agus 7, Dreas Cainte, áit a raibh cúigear as naonúr iomaitheoirí ag teacht ón gcontae sin, beirt as Co. na Mí, agus beirt as Baile Átha Cliath.

I gComórtais 8, 9, agus 10, Amhránaíocht ar an Sean-Nós do dhaoine óga, tá iomaitheoirí as Ciarraí (25), Gaillimh (22), Dún na nGall (12), Corcaigh (10), Co. na Mí (7), Baile Átha Cliath (3), Luimneach (1), Laois (1), Ros Comáin(1), agus An Clár(1).

Sa Scéalaíocht, sin Comórtais 10, 11 agus 12, bhí iomaitheoirí as Ciarraí (20), Corcaigh (4), Dún na nGall (4), agus Gaillimh (3); agus i gComórtais 14, 15 agus 16, Agallamh Beirte, tháinig siad as Corcaigh (22), Gaillimh (16), Ciarraí (16), Baile Átha Cliath (3), agus Co. na Mí (1).

Bhí Comórtas 30, Lúibíní na ndaoine fásta, iontach, mar is iondúil. Bhí iomaitheoirí as Gaillimh (6), Corcaigh (6), Baile Átha Cliath (4), Dún na nGall (2), Ciarraí (2), agus Co. na Mí (2), ach is iad Aodán Ó Ceallaigh agus Ógie Ó Céilleachair as Rinn Ó gCuanach, Co. Phort Láirge, a bhain an trófaí, é tuillte go maith acu, lena n-iarracht ghreannmhar chliste ‘Comhrá Capaillíní Chill Airne’.
.

Seimineár

Ábhar: Féiniúlacht, Cultúr agus Teanga i Ré an Domhandaithe.

Dátaí: 15 - 16 Deireadh Fómhair, 2010.

Áit: Óstán Davenport, Cearnóg Mhuirfean, Baile Átha Cliath.

Clár: Tuilleadh eolais anseo.
.

Na Tumchónaithe Gaeilge

Le mo thaobh sa charr, ar mo bhealach abhaile Dé Domhnaigh seo caite, bhí mo chara dhil, Bean an tSléibhe, bean a bhí tar éis seomra a roinnt liom, ón Aoine, in Áras Ghleann Cholm Cille, áit ar chaith mé féin agus í féin an deireadh seachtaine, ag tumchónaí le scór daoine eile.

Céard go díreach atá i gceist le ‘tumchónaí’? Bhuel, le scéal fada a dhéanamh níos faide giorra, is ar bhlag Sheáin Mhóir a chonaic mé an focal, agus is eisean a mheall mé chuig an Áras leis na focail seo ar a bhlag ‘Ar mhaith leat deis a bheith agat Gaeilge a labhairt le foghlaimeoirí eile? Nó má tá tú líofa, ar mhaith leat cuidiú le foghlaimeoirí?’

Bhuel, bhí m’aird aige faoin am sin, agus níor theastaigh mórán meallta eile uaim, nuair a chonaic mé nach raibh le híoc agam ach €50 ar an iomlán, ‘leaba agus bia san áireamh’, agus é geallta ag Séan Mór gur ‘ócáid shóisialta’ a bheadh ann, go mbeadh gach duine ag ‘cuidiú lena chéile’ agus ‘deas cairdiúil lena chéile’.

Ar ndóigh céard eile a bheadh uait, a Áine, arsa mé féin liom féin, agus thug mé Bean an tSléibhe liom, ó tharla í chomh fiosrach liom féin, agus í ábalta bheith ‘deas cairdiúil’, freisin.

An raibh am ar dóigh againn? Bhí, go deimhin, le gach rud eagraithe go hiontach ag Craobh Mhic an Chrosáin de Chonradh na Gaeilge, an dream a reáchtáil an deireadh seachtaine lánGhaeilge seo. Bhí cuid againn ann a raibh Gaeilge dhúchasach againn, cuid eile againn a raibh Gaeilge líofa fhoghlamtha, cuid eile fós ag foghlaim; ach gan focal Béarla á labhairt eadrainn uile, ach ar éigean.

An chéad oíche, d’fhoghlaimíomar, agus chasamar, amhráin as Gaeilge. Bhí cúpla gloine fíona ólta, agus an dinnéar ite againn faoin am sin, dinnéar a bhí eagraithe go hiontach ag bean Sheáin Mhóir, Gina, muid uile ag cuidiú leis an réiteach, agus leis an nglanadh ina dhiaidh sin.

Gloine fíona eile, neart comhrá, dán nó dhó uaimse, agus ansin d’imríomar cluiche, na mná i gcoinne na bhfear. Sórt cluiche mar ‘Pictionary’ a bhí ann, ach gur ainmneacha scannán a bhí le tomhas againn. Bhí ormsa, mar shampla, ‘Ceithre Bhainis agus Tórramh’ a tharraingt ar an gclár bán, i bhfoirm pictiúr, an dtuigeann sibh.

Bhí trí nóiméad ag na mná le ciall a dhéanamh de mo dhrochealaín, agus an freagra ceart a aimsiú. Faoi dheireadh an chluiche, bhí an bua ag na leaids. Seán Mór a bhí ina mhaor ama acu againn, agus ba í Gina a chinntigh go bhfuair muid uile deis ag an gclár bán, más buan mo chuimhne.

Maidin lá arna mhárach, tar éis bricfeasta breá Gaelach, bhí rogha againn - turas báid, siúlóid bhóthair, nó siúlóid sléibhe. Chuaigh ceathrar ar an turas báid, seisear ar shiúlóid bhóthair, agus dosaen againn ar shiúlóid sléibhe, slí an Tower Loop, áit a bhfacamar radhairc áille.

Dinnéar sa bhaile um thráthnóna, agus ansin Tí Bhiddy an oíche sin, le haghaidh seisiún ceoil. Bhí uirlisí ag ceathrar nó cúigear den chomhluadar, agus chasamar, sa phub, na hamhráin a bhí foghlamtha againn an oíche roimhe. Rinneadh, ahem, iarracht ar bheagán damhsa Gaelach a dhéanamh i lár an urláir ann, ach, fiú mura raibh na céimeanna ar eolas mar is ceart, bhí craic san iarracht uainn.

Ag deireadh na hoíche, rinne fear an tí, nár laga a Ché é, bairbeciú dúinn, sular bhuaileamar bóthar ar ais go dtí an tÁras, ar an mbus a bhí eagraithe ag Mícheál/Seán roimh ré.

Maidin lá arna mhárach, bhí bricfeasta mór Gaelach eile againn, le Gina ag treorú chúrsaí na cistine, gach duine agus a jab féin le déanamh aige nó aici, ag réiteach bia, nó ag glanadh tí. D’fhan cuid againn san Áras ag comhrá agus ag caint, as Gaeilge ar ndóigh, agus chuaigh cuid againn ar shiúlóid eile, go Málainn Mhóir.

Thug Seán Mór carnán leabhar as Gaeilge leis, rud a thug deis dúinn leabhair a fheiceáil nach raibh feicthe cheana againn, b’fhéidir. Chuireamar uile a chéile ar an eolas faoi shuímh idirlín úsáideacha na Gaeilge, agus chaitheamar seal, anseo agus ansiúd, ag breathnú ar na suímh éagsúla, ar ríomhaire Sheáin Mhóir.

Ag a dó a chlog, d’fhágamar slán lena chéile, gach duine ag imeacht leis, nó léi, ina charr féin. Ar an mbealach abhaile, arsa Bean an tSléibhe liom, ‘Nach raibh an deireadh seachtaine sin iontach suimiúil!’ Agus, ar ndóigh, bhí an ceart aici. Bhíomar uile ag roinnt eolais lena chéile, bhíomar uile ag foghlaim, agus bhí craic nach beag againn ag an am céanna.

Comhghairdeas le Séan Mór, lena bhean uasal, Gina, le Mícheál Ó Dufaigh, le Craobh Mhic an Chrosáin de Chonradh na Gaeilge, as an deireadh seachtaine iontach sin a chur ar fáil dúinn. Is fada liom go mbeidh an chéad deireadh seachtaine eile ‘tumchónaí Gaeilge’ ann.
.

Nasc le Nathanna Nua

An bhfuil a fhios agaibh céard é féin, a léitheoirí, ach is iontach an rud í an teicneolaíocht!

Táim ag scríobh chugaibh anois, agus mé ar an mbóthar go Gaillimh, i mo shuí sa charr, agus mo mhaide leathanbhanda soghluaiste greamaithe le mo ríomhaire glúine. Ar ndóigh, beidh áthas oraibh a chloisteáil nach mé atá ag tiomáint.

Cibé scéal é, ó tharla go bhfuilim ag IM’áil leis an dream thall i mBostún ón gcarr, agus ó tharla go bhfuilim ag iarraidh an gaisce sin a roinnt libh, chuaigh mé ar thóir an leagain Ghaeilge ar ‘instant messaging’.

Dar le focal.ie, táim ag ‘cur teachtaireachtaí meandracha’. B’fhéidir é, ach is fearr liom an leagan a tháinig isteach i mo chloigeann féin ar dtús agus, bíodh sé ceart nó mícheart, ceapaim féin go bhfuilim ag ‘tatláil’; ag ‘teachtaireacht ar an toirt’, mar a déarfá, an ‘tat’ ag teacht chugam ó na focail sin, agus an ‘láil’ curtha agam leis an ‘tat’ mar go bhfuil sé de nós againn bheith ag, ahem, ‘múnláil’ liom, an dtuigeann sibh.

Sea, tá a fhios agam go bhfuil sé sin rud beag cosúil le ‘tattling’ an Bhéarla, ach nach ag tattling a bhím agus mé ag tatláil liom, shílfeá!

Ar ndóigh, níl an tseirbhís leathanbhanda soghluaiste seo foirfe. Tá an nasc ag teacht agus ag imeacht, rud a fhágann go gcaithfear an téacs a shábháil go rialta. Mar sin féin, táim ag cumadh liom ar nós cuma liom, agus táim ar mo bhealach go Conamara. Diabhal locht air sin!

Bainigí sult as an deireadh seachtaine, a léitheoirí.
.

Me-thuiscint! Idir...

Idir shúgradh agus dáiríre, táim idir dhá stól. Tá idir bhuachaillí agus chailíní ag aontú liom, cé go bhfuil coimhlint ann idir buachaillí agus cailíní mar gheall ar an argóint idir Seán agus Máire, ar a bhfuil cónaí orthu idir Gaillimh agus Corcaigh, nó áit éigin idir Éire agus an Fhrainc, nó b’fhéidir áit éigin idir Éirinn agus an Bhreatain. Deacair a rá.

Tá idir chléir agus tuath sa teach leo, agus tá idir bheag agus mhór ann, cé nach n-aithneoinn aon duine acu, idir fhuil agus chlábar. Tá idir ghol agus gháire idir mhná, go háirithe eatarthu siúd atá idir dáil agus pósadh, gan trácht ar na páistí atá idir breith agus baisteadh, mar gur rugadh iad idir meán oíche agus maidin, lá amháin idir an samhradh agus an Nollaig, am ina raibh na dochtúirí uile idir dhá chomhairle ar mór idir pingin agus punt idir chathracha na tíre.

Idir chorp agus anam, agus idir mé féin agus tú féin, nílim cinnte an bhfuil idir chaighdeán agus dúchas sa méid atá idir lámha agam, ach go gcreidim go bhfuil ceangal gramadaí idir an t-alt agus an fhaisnéis ó am go chéile, agus cé go mbíonn rogha ann idir an fáistineach agus an foshuiteach, mar shampla, níor mhaith liom teacht idir dhaoine, cé go gceapaim go bhfuil coimhlint idir dúchas agus caighdeán, agus ó tharla mé idir eatarthu, tá idir shean agus óg ag troid liom.

Idir an dá linn, bím faiteach idir dhaoine, agus b’fhéidir nach bhfuilim beannaithe idir mhná, ach idir gach uile rud, agus idir mise agus tusa, is ábhar é a bhíonn idir chamán go rialta, agus caithfear an fhírinne a roinnt idir an péire acu, idir amanna, cé gur mór idir caighdeán agus dúchas, shílfeá.

Do bharúil?
.

Céard? Cad?

Bhí mé féin agus cara liom ag comhrá, níl sé i bhfad ó shin. Is cainteoir dúchais í, agus chaith sí blianta, geábh, ag múineadh Gaeilge i gceantar Galltachta.

Bhí mé ag insint di go raibh mé ag cuidiú le hiníon léinn ullmhú a dhéanamh le haghaidh bhéaltriail Ghaeilge na hArdteistiméireachta. D’fhiafraigh sí díom cén chanúint a bhí in úsáid agam, ó tharla gur Connachtach mé i dTír na gConallach, an dtuigeann sibh.

Mhínigh mé di go raibh mé ag cur na gceisteanna éagsúla i gcruth na gcanúintí éagsúla uile, mar nach raibh mé cinnte cén chanúint a bheadh in úsáid ar lá an scrúdaithe.

Chaitheamar seal ag plé na ceiste agus, ar deireadh, mheasamar go mbeadh sé i bhfad níos éasca ar na daltaí dá mbeadh na scrúdaitheoirí ag cloí le canúint amháin, b’fhéidir.

‘Ach, cén chanúint?’ a d’fhiafraigh mé féin.

‘Is cuma cén chanúint, ach an cruth céanna a bheith ar na ceisteanna uilig, mar atá ar cheisteanna an Bhéarla!’ a d’fhreagair sí.

Agus, ar ndóigh, tá ciall leis sin, nach bhfuil? Níl ach bealach amháin, caighdeánach, le ceisteanna fearacht What?, How?, Who?, When? a chur i mBéarla – What is your name? (Cén t-ainm atá ort?/Cad is ainm duit?), How are you? (Conas atá tú?/Cén chaoi a bhfuil tú?), mar shampla.

An bhfuil gá le caighdeán a chur i bhfeidhm sna béaltrialacha Gaeilge, ó tharla caighdeán i bhfeidhm cheana féin sna scrúduithe scríofa?

Tháinig mé ar an mblag seo, de thimpiste, anocht. I LOL’D. Ceapaim.
.

Hmmm...

Is suimiúil an t-uaillbhreas é Hmmm…, más féidir uaillbhreas a thabhairt ar Hmmm…., ar ndóigh. Ní hé go bhfuil a dhath a rá ag duine agus Hmmm…á rá acu, ach tá go leor á rá, mar sin féin.

Tá ráiteas á dhéanamh, ach níl sé cosúil le Wow!, ná Críost!, ná Ochón!, mar shampla, cé go bhféadfadh an míniú sin a bheith istigh sa Hmmm…, i ngan fhios, mar a déarfá.

Agus sin an fhadhb atá ann, ar ndóigh. Má chloiseann tú an Hmmm… sin, agus tú i gcomhluadar, abair, tá seans ann go mbeifeá in ann ciall a bhaint as; chuala tú an abairt a spreag an Hmmm…., chuala tú an té a d’fhreagair le Hmmm…., agus chonaic tú aghaidheanna na beirte. Bhí a fhios agat, ar an bpointe, an raibh an Hmmm… sin measúil , nó an raibh an Hmmm… díchreidmheach, gnéasach, tuisceanach, ceisteach, diúltach, dearfach, nó géilliúil, b’fhéidir!

Ach, abair go bhfuil tú ag léamh an Hmmm…sin, i mblag, mar shampla. Tagann abairt roimhe, ach níl fuaim le cloisteáil, agus níl aghaidh le feiceáil. Cén míniú atá taobh thiar den Hmmm…sin, meas tú?

Hmmm…
.

Tomaí Ó Conghaile agus a Nós*anna

Ar dhuine de na daoine uaisle a casadh orm ag an Oireachtas ag tús na míosa, bhí Tomaí Ó Conghaile.

Cé nach bhfuil aithne phearsanta agam ar an bhfear, ach amháin gur bhuail mé leis geábh i mBéal Feirste, agus uair amháin eile ar an Spidéal, thug mé faoi deara, ar an bpointe, gur fear ar leith é Tomaí. Tá fuinneamh iontach aige, agus tá an fuinneamh sin á chur aige, feictear dom, le grá agus díograis, isteach sa tacaíocht iontach a thugann sé don Ghaeilge, agus do mheáin chumarsáide na Gaeilge.

Mar sin, ní haon iontas dom é a chloisteáil go bhfuil an fear seo, Tomaí Ó Conghaile, bunaitheoir agus eagarthóir nós* fear atá ina láithreoir ar an gclár Blas le B.B.C. Raidió Uladh agus a bhíodh, roimhe sin, le Raidió Fáilte; fear a bhíodh, agus a bheas arís, ina láithreoir ar an gclár teilifíse Imeall Geall leis an B.B.C., agus fear a bhíodh ina iriseoir leis an nuachtán laethúil Lá Nua; ní chuireann sé iontas orm go bhfuil Tomaí tar éis babhta ceannais ‘Eircom NI Young Entrepreneur of the Year’ a bhaint amach, gan é ach mí ó bronnadh an gradam ‘An Suíomh Gaeilge Is Fearr’ ar http://www.nosmag.com/ ag na Irish Web Awards 2009. Go n-éirí go geal le Tomaí Tarraingteach Tiomáinteach!

Mo chuimhne, tá síntiús glactha agam le Nós* ó tháinig an iris ar an bhfód, agus áthas orm go ndearna mé é sin. Níl ar an iris, creid é nó ná creid, ach €40 in aghaidh na bliana, agus tagann gach eagrán sa phost chuile mhí. Aithníodh ardchaighdeán na hirise ag Magazines Ireland Awards 2009 nuair a d’éirigh léi áit a bhaint amach ar an ngearrliosta ‘Best Consumer Magazine’, agus léim gurb é sin an chéad fhoilseachán Gaeilge a fuair a leithéid d’ainmniúchán riamh. Maith sibh uile ar an bhfoireann!

Rith sé liom gur iontach an bronntanas Nollag a bheadh ann síntiús a ghlacadh leis an iris do chlann, mar shampla, ina bhfuil déagóirí agus tuismitheoirí le Gaeilge acu, nó le suim acu sa teanga agus i gcúrsaí reatha a bhaineann le ceol, scáileán, teicneolaíocht, faisean, beatha, taisteal srl.

Más mian libh é sin a dhéanamh agus brontannas deas na Nollag a thabhairt, nó fiú síntiús a thógáil duit féin, agus tacaíocht a thabhairt don fhoireann uile atá ag obair go deonach leis an iris go dtí seo, is féidir é sin a dhéanamh anseo.
.

Puipéid

Tá go leor rudaí in iomaíocht le mo chuid ama na laethanta seo, ach ghlac mé am chugam féin ar maidin le héisteacht le hAdhmhaidin, agus leis an agallamh sin idir Chon agus an Aire Ó Cuív, maidir le haistriúchán na gcáipéisí oifigiúla.

Leis an fhírinne a rá, ní raibh a ndóthain ama acu leis an ábhar a phlé go hiomlán, domsa ar aon nós, agus nílim fós cinnte cé leis a thaobhaím maidir leis an airgead a chaitear ar aistriúcháin na gcáipéisí oifigiúla go Gaeilge, cé go dtuigim an dá thaobh, agus tá pointí maithe ag an dá thaobh.

Ba mhaith liom clár iomlán ar an ábhar seo a chloisteáil ar Raidió na Gaeltachta, nó fiú ar TG4, rud a thabharfadh deis dom na fíricí uile a chloisteáil, ón dá thaobh. Táim cinnte go bhfuil go leor daoine cosúil liom féin nach dtuigeann an scéal ina iomláine. Ach tá a fhios agam an méid seo, ní duine mór cur amú airgid mé, cé gur duine mór na Gaeilge mé. Ba chóir an dá rud a chaomhnú, más féidir é ar chor ar bith. Sin mo thuairim, fiú más tuairim an aineolaí í.

Cibé scéal é, sula bhfágfaidh mé sibh inniu, seo chugaibh físeán beag a cuireadh chugam ar maidin, agus a chuir agallamh na maidine go leataobh. Má tá sibh bréan den chaint ar ghearradh siar agus ar chur amú airgid, glac nóiméad nó dhó as an lá am éigin inniu, agus caith súil air seo.

Tar éis an tsaoil, a léitheoirí, tá an domhan iontach, agus cá bhfios dúinn nach puipéid muid uile.

Ag Teacht agus ag Imeacht

Ná fiafraigh díom céard a choinnigh ón mblag mé ón Aoine, ach níor éirigh liom deis a fháil bualadh isteach chugaibh arís go dtí inniu, cé gur éirigh liom na blaganna eile a léamh, ó am go chéile.

Deas an rud Míshásta a fheiceáil ag scríobh arís. D’airigh mé uaim a mhíshástacht, ach is léir, ar chuma ar bith, nár chaill sé í.

Tá clár an Oireachtais íoslódáilte agam. Beidh mé, má fhágtar mo shláinte agam, ag freastal ar sheoladh leabhair Phroinsias ar an Aoine, agus mé ag súil go mór le casadh le mo chomhbhlagálaí don chéad uair, agus le haon chomhbhlagálaí eile a bheas ann. Cuirigí sibh féin in aithne dom, má aithníonn sibh ann mé.

Ó tharla é molta go hard na spéire ag Aonghus, beidh mé ag breathnú ar Chompántas Drámaíochta Salamandar, le Darach Mac Con Iomaire mar stiúrthóir acu, ag cur an dráma nua le Darach Ó Scolaí, An tSeanbhróg, i láthair san Ionad Cultúir Réigiúnach i Leitir Ceanainn, ar an Aoine freisin.

Beidh mé ag friotáil thart ar Leitir Ceanainn amárach, Déardaoin, chomh maith céanna, mar go bhfuil cúpla rud eile ar chlár an Oireachtais atá mo mhealladh.

Ag caint ar mhealladh, seans go mbeidh mé ann ar an Satharn freisin, mar chuala mé go mbeidh Seáinín Smaoiseach ann an lá sin, agus níor mhaith liom gan bualadh leis. Tá sé iontach dathúil, an dtuigeann sibh, agus is dóigh liom go mbeidh orm na mná eile a bhrú as mo bhealach chuige.

Ah bhuel, tá smideadh ann a dhéanann bean óg den tseanbhean, deirtear…
.

Teachtaireacht

Cuireann sé iontas orm, ó am go chéile, na míthuiscintí a bhaintear as focail. Caithfear a bheith iontach cúramach is cosúil.

Ní hé an léamh céanna, mar shampla, a bhaineann fir agus mná as, abair, abairt éigin cosúil le ‘Lovely tie you’ve got there’ nó ‘Is maith liom do ghúna’. Agus tú á léamh sin, an dóigh leat gur fear nó bean a dúirt na focail? Agus, cé air a bhfuil an gúna, i do bharúil, ar fhear nó ar bhean? Sea, chuile dhuine agus a bhfreagra, agus a dtuiscint féin acu.

Caithfear a bheith cúramach agus duine ag scríobh, mar tá meonta éagsúla ag na léitheoirí éagsúla agus, go minic, níl aithne phearsanta ag an scríbhneoir agus ar an léitheoir ar a chéile. Cá bhfios don léitheoir céard go díreach atá ag dul ar aghaidh i gcloigeann an scríbhneora, agus an bhfuil leid dá laghad ag an scríbhneoir cén teachtaireacht atá á baint ag an léitheoir as an bpíosa scríofa?

Bímse, mar is eol do léitheoirí rialta an bhlag seo, ag rámhaille liom. In amanna go samhlaíoch. In amanna le ciall agus le réasún. Ceapaim. B’fhéidir. Ar ndóigh. Níl a fhios agam. Cá bhfios dúinn?

Ach, tá a fhios agam an méid seo, ní ar an léitheoir a dhírím nuair a bhíonn fonn orm mo smaointe rúnda a roinnt. Ní hea. Dírím m’fhocail ar an té a éistfidh le m’fhocail le foighne, gan bhreithiúnas, le tuiscint iomlán agus le grá.

Sióg, cá bhfuil tú...
.

Eisceacht nó Ionannas?

Blianta ó shin, ocht mbliana déag siar le bheith cruinn, thosaigh na Spáinnigh ag teacht go hInis Eoghain. Ní hea, ní ceacht staire é seo ar chor ar bith, a léitheoirí, ach sórt scéilín beag le, b'fhéidir, moladh beag uaimse ag an deireadh. Sea.

Ar aon nós, ar ais chuig na scoláirí Spáinneacha sin linn. Cuireadh fearadh na fáilte rompu, na scoláirí iasachta sin ag cur fúthu, chuile Shamhradh, i dteaghlaigh éagsúla ar fud na háite, duine in aghaidh an teaghlaigh. Bhí siad ag foghlaim Béarla, an dtuigeann sibh, agus bhí na mná tí ag fáil cúpla pingin sa bhreis, rud a chuir go mór le sparán spárálach theaghlach na n-ochtóidí.

Daoibhse nach bhfuil cuimhne ná taithí agaibh ar theaghlach na n-ochtóidí, an teaghlach le páistí ann, go háirithe, agus b'fhéidir ioncam amháin ag teacht isteach dá mbeadh an t-ádh leo, bhí cúlú ann, agus ciorruithe freisin, an t-am sin crua go leor ar thuismitheoirí a bhí ag streachailt leis na pinginí.

Bhí an t-ádh liomsa agus le mo theaghlach mar, ar a laghad, bhí teacht isteach rialta an státseirbhísigh againn. Mar sin féin, ní raibh rachmas sa rialtacht sin, agus ghlacamar le chuile deis a tháinig inár dtreo le hairgead sa bhreis a shaothrú. Dá bhrí sin, ghlacamar le duine de na scoláirí.

Ní raibh a fhios againn an t-am sin go dtiocfadh an cailín álainn sin, an chéad scolaire Spáinneach a fuaireamar, ar ais chugainn ceithre bliana eile i ndiaidh a chéile, agus beirt deirfiúracha ní b'óige ag teacht ina dhiaidh sin, bliain i ndiaidh bliana, go dtí go raibh siadsan, agus ár gclann féin, tógtha. Is iomaí pingin caite acu, agus ag a muintir, sa tír seo, pinginí a chur go mór le geilleagar na tíre, cheapfainn.

An tseachtain seo caite, chaith mé an deireadh seachtaine i gcomhluadar na clainne sin sa Spáinn, turas a gheall mé a dhéanfainn lá éigin, mar go raibh an turas ar mhalairt treorach déanta chugainn go rialta ag athair agus máthair na ndeirfiúracha sin le blianta beaga anuas, an cairdeas eadrainn ag láidriú thar na blianta.

Fáth mo scéil? Ceann de na smaointe sin a rith liom ar maidin agus mé amuigh ag siúl, cuimhní mo shaoire leis an gclann thall fós úr i mo chloigeann, ach focail faoi NAMA agus ciorruithe ag teacht ó chluaisíní an raidió lena raibh mé ag éisteacht, ná go bhfuil na Spáinnigh ag teacht chuig tithe éagsúla ar fud na tíre seo ar feadh na mblianta le Béarla a fhoghlaim. Chomh fada agus is eol dom, diabhal caint a bhí riamh ann an t-am sin, ná anois fiú, ar stádas cánach an lucht lóistín i.e. mná tí na Galltachta, lenar fhan na scoláirí sin.

Má tá an rialtas ag dul ag díriú a aire ar stádas cánach mhná tí na Gaeltachta, dream atá ag cothú teanga agus cairdis mar aon lena macasamhla sa Ghalltacht, iad uile ag cur le teacht isteach a dteaghlach agus ag saothrú airgid dá gclann agus do gheilleagar na tíre, ba chóir go mbeadh an aire sin dírithe le hionannas, chan le heisceacht - ar lucht an bhaile, ar an lucht siúil, lucht na feirimeoireachta, lucht na turasóireachta, lucht na scannánaíochta, lucht na gcapall, lucht na scríbhneoireachta, lucht an cheoil, lucht na bpolaitaíochta; ar ioncam ar bith atá á shaothrú sa bhreis, go háirithe an t-airgead sin atá á shaothrú ó chostais atá i bhfad thar fóir na fírinne.
.

Bailbhín an Bhéarla

Rith smaoineamh liom anocht, agus mé ag scríobh ríomhphost chuig mo chairde sa Spáinn le mo bhuíochas a chur in iúl dóibh as an am a roinn siad chomh fial sin liom féin, agus leis an Státseirbhíseach, agus muid thall leo. Mar is eol daoibh, a léitheoirí, bíonn orm mo smaointe a roinnt libh, ó am go chéile, agus seo chugaibh an ceann seo. Rámhaille eile, is dócha.

Níl Spáinnis agamsa, ach tá ag an Státseirbhíseach, rud a d’fhág go raibh sise in ann cumarsáid gan stró leis na Spáinnigh agus muid ina gcuideachta. Ach, ní mar sin a tharla. An chuid is mó den am, thiontaigh chuile dhuine ar an mBéarla le go mbeadh mise in ann iad a thuiscint. Ba mhór an náire dom é, agus cheannaigh mé ‘Spanish for Dummies’ ar an bpointe boise a shroich mé siopa leabhar i mBaile Átha Cliath ar mo bhealach abhaile.

Tá a fhios agam an méid seo, a léitheoirí, dá mbeadh mise i mo chónaí sa Spáinn, bheadh orm an Spáinnis a fhoghlaim, mar nach ligfeadh an náire dom iallach a chur ar mhuintir na háite sin a dteanga a thréigean ar mhaithe liomsa, bean an Bhéarla. An chéad uair eile a bheas mise ina gcuideachta, beidh mé ag déanamh mo dhíchill a dteanga dhúchais féin a labhairt le lucht na Spáinne.

An smaoineamh sin? Cén fáth nach mbeadh lucht an Bhéarla, a bhfuil cónaí orthu sa Ghaeltacht, in ann an Ghaeilge a fhoghlaim le nach mbeadh ar mhuintir na háite sin a dteanga dhúchais a thréigean?
.

An Lyncháil Sin

Ach an oiread le go leor daoine eile le suim acu inár dteanga dhúchais, léigh mé an píosa sin a scríobh Declan Lynch san Indo an tseachtain seo caite.

Anois, tá a fhios agam go bhfuil daoine ann a mholfadh go scríobhfaimis litreacha le gearán a dhéanamh faoin alt agus, b’fhéidir, baghcat a dhéanamh ar an bpáipéar ag an am céanna, ach nílim ar dhuine de na daoine a dhéanfadh a leithéid. Má cheapaim go bhfuil ionsaí ‘en masse’ de chineál ar bith á dhéanamh ar dhuine de thoradh a chuid tuairimí a roinnt, fiú agus na tuairimí sin maslach ar mo thuairimí féin, bím rud beag amhrasach.

Creidim go mór go bhfuil sé de cheart ag chuile dhuine againn ár gcuid tuairimí a roinnt go daonlathach, agus fiú mura n-aontaím leis na tuairimí a roinntear, cosnóidh mé an ceart sin go lá mo bháis, tá súil agam, a fhad agus nach bhfuil na tuairimí sin ag cothú foréigin de shaghas ar bith. I mo thuairim.

Tá tíortha ann fós nach dtugann an ceart do dhaoine a bheith saor lena mbriathra, agus tá reiligiún ann a chuirfeadh ‘fatwah’ i bhfeidhm ar an té a labhródh amach i gcoinne a dtuairimí, nó ar an té a scríobhfadh ar dhóigh a d’fheicfí ‘masla’ á dhéanamh ar an reiligiún sin. An bhfuil an ceart sin acu, meas tú?

Táim amhrasach, mar shampla, faoi dhlíthe ar bith a bhaineann le diamhaslú, mar go bhfeicim fadhbanna lena leithéidí. Mura n-aontaíonn duine, abair, le reiligiún ar leith, agus más mian leo labhairt amach ina choinne mar gheall go n-airíonn siad go bhfuil ‘ionsaí’ á dhéanamh san áit a bhfeiceann duine eile ‘toil cibé Cé’ á dhéanamh, an bhfuil sé de cheart ag an reiligiún sin beatha an duine a chur i mbaol de thoradh a thuairimí a roinnt? Agus, cén tuairim í an tuairim cheart? I do thuairim.

Cá bhfios dúinne nach bhfuil an ‘we Irish’ agus an ‘vast majority of us’ a luaigh Declan ina alt ag aontú lena thuairimí, ach go bhfuil faitíos orthu labhairt amach? Agus fiú má tá Declan leis féin ina thuairimí, nach iomaí duine, ar an taobh eile den scéal, atá ag scríobh amach ar mhaithe leis an teanga chomh maith céanna? Cé acu is cirte? I do thuairim.

Tá tromaíocht curtha i bhfeidhm ag páirtithe agus ag grúpaí éagsúla sa tír seo ar dhaoine le fada an lá; tuairimí briste brúite le brúidiúlacht nó le bulaíocht a fuair beatha agus tacaíocht ó cheannasaíocht leithleach, a bhíodh go mion minic ag feidhmiú ar mhaithe leo féin amháin.

Ní maith liom, ar chor ar bith, an dóigh ar chuir Declan a phointí ar phár, ach tá an ceart sin aige, fiú mura gcreidtear go bhfuil an ceart aige. Ní hiad tuairimí Declan atá mo spreagadh chun pinn inniu, mar nach fiú dom, i mo thuairim, oiread is nóiméad de mo theanga dhúchais a chaitheamh ag plé leis na focail rámhailleacha sin a chuir sé os mo chomhair an tseachtain seo caite.

Ach, ní dóigh liom go bhfuil gá dá laghad le feachtas ar bith ina choinne, Tá ár dteanga dhúchais ag maireachtáil in ainneoin leithéidí Declan le fada an lá. Ní neart go cur le chéile, ach ní gá go mbeadh an neart sin naimhdeach ná nimhneach. Déan neamhaird den Lyncháil. Ní bhaineann sé linn. I mo thuairim.
.

Nathanna Cainte

Dream eile de chuairteoirí díreach ar shiúl, agus mise anois ag déanamh iarrachta na blaganna eile uile a léamh, ar fhaitíos gur tharla a dhath i ngan fhios dom agus mé ag tabhairt aire do mo ghnóthaí féin.

Is diabhlaí an rud é, a léitheoirí, ach d’airigh mé uaim bhur gcuideachta. Nó, an é gur airigh mé uaim mo chuideachta féin? Deacair a rá. Táim rud beag tuirseach anois, an dtuigeann sibh, agus táim ag rámhaille lena dhá oiread éascaíochta, agus le leath na céille agus a bhíonn sa rámhaille rialta uaim go hiondúil.

An bhfuil rialtacht ar bith i rámhaille, meas tú? Nó an bhfuil a leithéid de rud ann agus rámhaille atá iondúil? An bhfuil sé iondúil an rud rialta a dhéanamh? Is iondúil liom scríobh go rialta ar an mblag seo. Go hiondúil, sin mar a tharlaíonn, ach ní le rialtacht a tharlaíonn sé.

Ní raibh iondúlacht ar bith ag baint leis an tseachtain seo a chuaigh thart, mar shampla, cé nach raibh mírialtacht dá laghad ag baint léi ach an oiread. Ceapaim. Cé nach raibh riail agam ar m’am, níor briseadh aon riail agus mé ag iarraidh mo theaghlach a rialú le rud beag rialtachta, in ainneoin agus in easpa na hiondúlachta.

Is annamh an rud iondúil rialta i gCeann Scríbe, ach an rud is annamh is iontach, go hiondúil.
.