Bhfuil Handcuffs Uait?

Táim buíoch de John as m’aird a tharraingt ar an bhfocal ‘dornasc’, focal a luaigh sé ag deireadh an ailt seo uaidh. Táim buíoch de freisin as gáire a bhaint asam leis an bpictiúr ag deireadh an ailt, agus as an ngreann uaidh féin agus ó Dennis sna tráchtanna ailt.

Tá súil agam go mbeidh deis ag Bernie Ní Fhlatharta (Gaelscéal, 25 Meitheamh, lch.13) an t-alt a léamh, le go bhfeice sí nach bhfuil ‘an chraic imithe’, agus nach bhfuil an saol ‘imithe i bhfad ródháiríre’, agus go bhfuil cuid againn, fós, nach bhfuil, tá áthas orm a rá, ‘rófhásta suas’. Ná laga a Cé a gáire, ná gáire mo léitheoirí Gael!

Ar aon nós, ar ais linn chuig na 'handcuffs', mar táim cinnte go bhfuil sibh ann a bheas ar bís ag iarraidh theacht ar an eolas seo.

Mo chuimhne, agus maith dom an claonadh ó chúrsaí, ahem, oideachais ar feadh nóiméad nó dhó, ach cheannaigh mé trí leabhar, le déanaí, leabhair a chuidíonn go mór liom agus mé i mbun taighde ar fhocail na Gaeilge:

1. Leabhar Mór Bhriathra na Gaeilge le A.J. Hughes – leabhair a d’inis dom inniu cén fáth a scríobhaim ‘a bheas’ (A. Fháistineach, Briathar ‘Bí’) go nádúrtha in áit ‘a bheidh’ go caighdeánach – is rud canúnach é, agus tá a fhios agam é sin anois ó tharla ceithre leagan den bhriathar sin, agus neart briathra eile, ag Art ina leabhar i.e. An Caighdeán Oifigiúil, Gaeilge Chúige Uladh, Gaeilge Chonnacht, agus Gaeilge na Mumhan.

2. Foclóir Béarla agus Gaedhilge le L. McCionnaith, (1935)

3. Lane’s Larger English-Irish Dictionary le T. O’Neill (1922)

Cibé scéal é, na handcuffs sin, agus an focal ‘dornasc’, an leagan Gaeilge a d’úsáid John ina alt; ach ábhar nár úsáid Dennis riamh, dar leis féin ina thrácht ar bhlag John. Bíodh sin mar atá, tá leaganacha éagsúla ag na foclóirithe, agus, ahem, bealaí éagsúla acu, le húsáid a bhaint as na handcuffs sin.

Dar le DeBhaldraithe (lch.323) ‘glais lámh’ atá iontu, agus go gcuirfeá, dá mba mhian leat, is dócha, ‘glais lámh ar’ dhuine – sórt "Book 'em, Danno!" a bheadh i gceist, cheapfainn. (Lord almighty! Jack eile duit, a Dhubhaltaigh!)

Tiocfaidh mé ar ais ag Ó Dónaill (FGB) agus Dinneen i gceann soicind, a léitheoirí, mar tá fainic agus seachain agam daoibh as na foclóirí sin.

Tá ‘ceangal lámh’ agus ‘glas láimhe’ ag McCionnaith (lch.580), agus tá ‘Cuireadh práisléid cruadha ar mo lámha’ aige.

Tá an briathar ‘dornasgaim’ (to manacle) ag Lane (lch.741), le ‘glas’, ‘dornasg (dorn-nasg)’, agus ‘cuibhreach lámh’ ann, freisin.

Anois, tá ‘dornasc/dornaisc’ ag Dinneen (lch. 360), agus ‘a bracelet, a wristlet’, nó ‘a manacle’ leis, ach tá ‘dornfhásc, id.’ aige taobh le ‘ a manacle’, agus seo mo chéad fhainic daoibh – tá míniú eile ag ‘dorn-fhásc’, ‘act of feeling for anything with the hands, as in the dark’. Hmmm...

Agus, seachain uaim daoibh anois, sa mhullach ar an bhfainic sin thuas, a léitheoirí - ní hionann an ‘dornasc’ atá ag FGB (lch.438) agus an focal ‘dornásc’ atá an leathanach céanna. Dá ndéanfá botún, agus ‘fada’ a chur san áit nár chóir do shíneadh fada a bheith, tú ‘ag dornásc oíche’ de thimpiste, bheadh tú ag ‘groping in the dark...at something'. Go sábháiltear sinn!

Anois, má théann sibh amú agus ábhar handcuffs idir lámha agaibh, ná habair nach raibh sibh ar an eolas, má dhéanann sibh an rud mícheart.
.